30 Σεπτεμβρίου: Παγκόσμια Ημέρα Μετάφρασης | Ο Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής μιλά για το έργο της μετάφρασης

Φίλιππος Δ. Δρακονταειδής

Για τη μετάφραση

Υπάρχουν μεταφράσεις γνωριμίας και μεταφράσεις συμβίωσης. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν μεταφράσεις εξαιτίας του θαυμασμού ενός έργου ή ενός συγγραφέα. Ανακάλυψα ότι υπήρχε κάποιος Φερνάντο Πεσσόα και μετέφρασα μια ποιητική συλλογή του. Διάλεξα διηγήματα των γνωστότερων σήμερα συγγραφέων της Λατινικής Αμερικής, κυκλοφόρησε μια ανθολογία. Περισσότερα δημοσιεύτηκαν σε λογοτεχνικά περιοδικά. Ξεχώρισα τον Μεξικανό Χουάν Ρούλφο και μετέφρασα την συλλογή El llano en llamas (Η πεδιάδα στις φλόγες). Δημιουργήθηκαν φιλίες όπως με τον Περουβιανό Μανουέλ Σκόρσα, που σκοτώθηκε σε αεροπορικό δυστύχημα, ξαναβρέθηκαν φιλίες μετά από χρόνια, όπως με τον Νικαραγουανό Σέρχιο Ραμίρες. Ξεχωρίζω την γνωριμία και την εμπιστοσύνη που αναπτύχθηκε με τον Μιλάν Κούντερα. Η μετάφραση της Τέχνης του μυθιστορήματος μετατράπηκε σε παιχνίδι και το αποτέλεσμα διαφέρει σε πολλά σημεία από το πρωτότυπο. Ο Μιλάν δέχτηκε την πρότασή μου να αλλάξει η αλφαβητική στα γαλλικά σειρά των κεφαλαίων, να ακολουθήσω την αλφαβητική σειρά στα ελληνικά, εκείνος πρόσθεσε κάτι, αφαίρεσε κάτι, διασκεδάσαμε.

Όλα αυτά συνέβαιναν, ενώ συμβίωνα με τον Μισέλ ντε Μονταίνι, τον Φρανσουά Ραμπελαί και τον Ισπανό ιησουίτη στοχαστή Μπαλτασάρ Γκρασιάν, ενώ ζούσα δηλαδή στον γαλλικό και ισπανικό κόσμο του 14^ου–15^ου αιώνα. Έχουν περάσει δεκαετίες από τότε που καταπιάστηκα με τα Δοκίμια, μεσολάβησαν τρεις μεταφραστικές εκδοχές ώσπου να λάβω υπόψη μου  απόψεις και μεταφράσεις, παλαιότερες και σύγχρονες, να βεβαιωθώ πως είχα γνώση της αδιαμόρφωτης τότε γαλλικής γλώσσας και να αποδώσω, με γνώμονα τον σημερινό αναγνώστη, τις ιδέες και τα γεγονότα που εντάσσονται στο πρωτότυπο, προσθέτοντας υποσελίδειες σημειώσεις. Η έκδοση των τριών τόμων των Δοκιμίων από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης (2022) είναι πια η «τελική». Τελική και η μετάφραση του Γαργαντούα και Πανταγκρυέλ του Ραμπελαί (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2023), τέταρτη εκδοχή μετά από πολύχρονη μελέτη του συνολικού έργου, όπου το ύφος, πολύ πιο κοντά στον Μεσαίωνα, στηρίζεται σε γλωσσικές ακροβασίες, σε συμβολικές υπερβολές, σε σύνθετες και ηχηρές βωμολοχίες, στην αποθέωση της ζωής. Ο Γκρασιάν, που τόλμησε να υποσκάψει τις δογματικές θρησκευτικές, ηθικές και πολιτικές ψευδολογίες (Χρησμολόγιο και τέχνη της φρόνησης, εκδ. Opera, 2006), αλλά και να αναδείξει το πρότυπο του σώφρονος ηγεμόνα (O Ήρωας, εκδ. Opera, 2019), τιμωρήθηκε από κεφαλές του Τάγματος: του απαγόρευσαν να γράφει, του πήραν την πένα και εκείνος πέθανε. Ο Μονταίνι γλίτωσε: τα Δοκίμια έμειναν στον Κατάλογο των Απαγορευμένων Βιβλίων (Index) της Καθολικής Εκκλησίας επί τέσσερις αιώνες. Ο Ραμπελαί γλίτωσε, επειδή είχε ανυχτόμυαλους προστάτες. Ποιό το όφελος από τις γνωριμίες και τις συμβιώσεις; Η πρόταση στον αναγνώστη να γνωρίσει αυτή την παρέα.