«Ὁ “ἀπολίτικος” συντηρητικός»
Από το βιβλίο του Παναγιώτη Κονδύλη «Συντηρητισμός. Ἱστορικὸ περιεχόμενο καὶ παρακμὴ»

Από το 5ο τεύχος του περιοδικού μας Βιβλιοδείκτες: Στὴ μνημειώδη μελέτη του Συντηρητισμός. Ἱστορικὸ περιεχόμενο καὶ παρακμὴ (μτφρ. Λευτέρης Αναγνώστου, ΠΕΚ 2015) ὁ Παναγιώτης Κονδύλης δείχνει πὼς ὁ συντηρητισμὸς πρέπει νὰ κατανοηθεῖ ὡς μιὰ συνολικὴ ἰδεολογικὴ καὶ κοινωνικοπολιτικὴ ἀντίδραση τῶν ἀνώτερων στρωμάτων τῆς προνεωτερικῆς κοινωνίας ἐνάντια στὴ διάλυσή της· ἀποτελεῖ ἕνα συγκεκριμένο ἰδεολογικὸ ρεῦμα ποὺ συνδέεται μὲ συγκεκριμένα ἱστορικὰ καὶ πολιτικὰ συμφραζόμενα.

Οἱ «συντηρητικοὶ» ποὺ ὁρίζουν τὸν «συντηρητισμό» τους ὡς στάση ἢ διάθεση τὴν περιγράφουν συνήθως μὲ ἕναν κατὰ τὸ δυνατὸν ἐκλεπτυσμένο διανοητικὸ τρόπο, ἀφοῦ μάλιστα συχνὰ πρόκειται γιὰ λιγότερο ἢ περισσότερο ἐξιδανικευμένες αὐτοπροσωπογραφίες. Ἀπὸ τέτοιες περιγραφὲς προκύπτει πάντως ὅτι πρὸς τὸν αὐτοχαρακτηρισμὸ «συντηρητικὸς» τείνουν μεταξὺ ἄλλων καὶ οἱ φιλελεύθεροι ποὺ ἐπιδεικνύουν τὴν πολιτική τους κόπωση ἢ ἀκόμη καὶ ἀδιαφορία μὲ ἀρκετὴ φιλαρέσκεια· «συντηρητισμὸς» θὰ ἦταν τότε κατὰ βάθος μιὰ μὴ πολιτικὴ καλλιεργημένη ὕπαρξη στὸ πλαίσιο μιᾶς κοινότητας μὲ μᾶλλον ἀδύναμη κυβέρνηση, σταθεροὺς κανόνες παιγνιδιοῦ καὶ ἐλευθερία ἐπιλογῆς τῆς προσωπικῆς δραστηριότητας. Ἡ στροφὴ πρὸς τὸ μὴ πολιτικὸ προσφέρει μερικὲς φορὲς μιὰ ψυχικὰ εὐχάριστη διέξοδο ἀπὸ τὶς λογικὲς δυσκολίες ποὺ συναντᾶ σήμερα ὅποιος θέλει νὰ ὁρίσει μὲ πρακτικὰ-πολιτικὰ μεστὸ τρόπο τὸν συντηρητισμό του (ὡς συντηρητισμό). Ὅσο μὴπολιτικὸς εἶναι ἄλλωστε ἕνας «συντηρητισμὸς» τόσο λιγότερο ἀναιρέσιμος (ἢ τουλάχιστον τόσο λιγότερο ἄξιος νὰ ἀναιρεθεῖ) φαίνεται κατὰ κανόνα.

Ὅσο μὴπολιτικὸς εἶναι ἄλλωστε ἕνας «συντηρητισμὸς» τόσο λιγότερο ἀναιρέσιμος (ἢ τουλάχιστον τόσο λιγότερο ἄξιος νὰ ἀναιρεθεῖ) φαίνεται κατὰ κανόνα.

Τὸ μὴ πολιτικὸ προτιμᾶ κυρίως νὰ λαμβάνει ἀμέσως τὴν πιὸ μετουσιωμένη μορφή, δηλαδὴ ἐκείνη τῆς μεταφυσικῆς-ποιητικῆς ἀπογείωσης. Ἔτσι ὑμνεῖται καὶ περιγράφεται μὲ ζωηρὰ χρώματα ἡ συμφιλίωση τῆς συντηρητικῆς ζωῆς μὲ τὴ βαθύτερη ἁρμονία τοῦ σύμπαντος, ὅπως καὶ ὁ φαιδρός, ἐρωτικὸς καὶ φιλόμουσος χαρακτήρας αὐτῆς τῆς ψυχῆς, ποὺ δὲν συμπαθεῖ τὴ βία, τὸν φόβο καὶ τὴ δυσπιστία, εἴτε ἀπὸ τὴ μεριὰ τῶν
ἐπαναστατῶν εἴτε ἀπὸ ἐκείνη τῶν ἀντιδραστικῶν. Ἕνας συντηρητικὸς ἄνθρωπος «ποὺ αἰσθάνεται προστατευμένος στὴν τάξη τοῦ ὄντος καὶ σὲ ὅλες τὶς εἰκόνες βλέπει τὴν εἰκόνα τοῦ Ἑνὸς» πιστεύει ὁπωσδήποτε στὸν θεὸ καὶ δὲν αἰσθάνεται μόνον ἀπαλλαγμένος ἀπὸ κάθε ἰδεολογία (!!) ἀλλὰ εἶναι ἐπίσης «ξένος στὰ σύγχρονα κοινοβούλια, στὶς αἴθουσες τῶν μαζικῶν συγκεντρώσεων, στὸ περιβάλλον τῶν ἐφημερίδων, στὸν σημερινὸ κόσμο γενικά». Ὅταν πάλι τὸ μὴ πολιτικὸ προσπαθεῖ νὰ ἀποκαταστήσει κάποιες σχέσεις μὲ τὴν ἐπίγεια πραγματικότητα, μὲ λαχτάρα θυμᾶται μερικὲς φορὲς τὴν προκρατικὴ πραγματικότητα, τὸν ἰδανικὸ κόσμο τῶν μικρῶν ἀγροτικῶν κοινοτήτων, ὅπου δῆθεν τὸ ἄτομο εἶχε τὴν ἐπιθυμητὴ προστασία στοὺς κόλπους τῆς οἰκογένειας καὶ τῆς θρησκείας. Πιὸ προγραμματικὰ καὶ μὲ μεγαλύτερη συνέπεια ἐκφράζεται αὐτὴ ἡ λαχτάρα ὅταν ἐπιδοκιμάζεται ἡ ἱεραρχία ἀξιῶν τῆς προκαπιταλιστικῆς καὶ προβιομηχανικῆς κοινωνικῆς τάξης, προπάντων στὴ χριστιανική της συνιστῶσα, ἐνῶ ἀπορρίπτεται ἡ ὕβρις τῆς τεχνικῆς καὶ τῶν ἀνθρωπίνων δικαιωμάτων, στὰ ὁποῖα κρύβεται ὣς ἕνα βαθμὸ ἡ θεοποίηση τοῦ ἀνθρώπου. Ὁ χριστιανισμὸς καὶ ἡ νεωτερικότητα ἀποδεικνύονται λοιπὸν ὡς ἀσυμβίβαστα μεταξύ τους· καὶ ὅταν ἕνας συντηρητικὸς αὐτοῦ τοῦ τύπου συμμετέχει κατὰ κάποιον τρόπο στὴν πολιτική, τὸ κάνει μόνο γιὰ νὰ συμβάλει κάπως μὲ τὴ χριστιανική του στάση στὴν ἀπόκρουση τοῦ «ὁλοκληρωτισμοῦ»· τὴ γνήσια ἐπάνοδο τοῦ συντηρητισμοῦ τὴν ἀναμένει ὅμως ἀπὸ τὴ διαγραφόμενη χρεοκοπία τῆς νεωτερικότητας.

Ἡ πίεση τῆς τετριμμένης καθημερινότητας εἶναι βαριὰ καὶ ἀναγκάζει πολλοὺς αἰθεροβάμονες νὰ προσγειωθοῦν ἢ τουλάχιστον νὰ πετοῦν λιγότερο ψηλά.

Ἡ ἀνάγκη νὰ λαμβάνεται ὑπόψη ὁ ἐπίκαιρος ἀγώνας κατὰ τοῦ «ὁλοκληρωτισμοῦ», ὅπως συμβαίνει καὶ σὲ τέτοιες θέσεις ποὺ φαινομενικὰ βρίσκονται πάνω ἀπὸ κάθε «πολιτική», δείχνει καθαρὰ σὲ ποιό στρατόπεδο τέτοιοι «συντηρητικοὶ» αἰσθάνονται πρακτικὰ (δηλαδὴ ὅταν παραμερίζεται ἡ ρητορικὴ κατὰ τῶν νεότερων χρόνων κ.λπ., ἡ ὁποία δὲν ὑποχρεώνει κανέναν νὰ μὴν κάνει χρήση τοῦ τηλεφώνου οὔτε νὰ καταφεύγστὴ σύγχρονη ἰατρικὴ) σὰν στὸ σπίτι τους. Ἡ πίεση τῆς τετριμμένης καθημερινότητας εἶναι βαριὰ καὶ ἀναγκάζει πολλοὺς αἰθεροβάμονες νὰ προσγειωθοῦν ἢ τουλάχιστον νὰ πετοῦν λιγότερο ψηλά. Τὸ βλέπουμε σὲ «συντηρητικοὺς» οἱ ὁποῖοι ἐκδηλώνουν μὲν τὴ δυσπιστία τους ἀπέναντι στὸν τεχνικὸ πολιτισμὸ καὶ δείχνουν τὴ δυνατότητα τιθάσευσης τοῦ καταστρεπτικοῦ δυναμικοῦ του καὶ ταυτόχρονα, ὡς γνήσιοι συντηρητὲς τῶν ἀξιῶν τῆς παλαιᾶς Εὐρώπης, ὑπερασπίζονται τὸ ὑπερβατικὸ στοιχεῖο, τὴν τάξη καὶ τὴ λεπτὴ διανοητικότητα, γιὰ νὰ κάνουν στὴ συνέχεια καὶ δεύτερη σκέψη καὶ (προφανῶς ἐπίσης ἀποβλέποντας στὸν κυρίαρχο σήμερα στὴν ἱστορικὴ σκηνὴ ἀνταγωνισμὸ τῶν κοινωνικῶν συστημάτων) νὰ ἐπιδοκιμάσουν ἀπροκάλυπτα τὴν κοινωνία τῆς εὐημερίας ὡς πραγματοποίηση τῆς ἀρχῆς τοῦ Μπένθαμ γιὰ τὴ μεγαλύτερη δυνατὴ εὐτυχία τοῦ μεγαλύτερου δυνατοῦ ἀριθμοῦ. Τὸ ὄμορφο πρακτικὸ ἀποτέλεσμα εἶναι ἡ ὄψιμη-φιλελεύθερη μαζικὴ καὶ καταναλωτικὴ κοινωνία σὺν λίγη προστασία τοῦ περιβάλλοντος. 

Ὁ Παναγιώτης Κονδύλης (1943-1998), ἕνας ἀπὸ τοὺς κορυφαίους Ἕλληνες διανοητὲς τοῦ 20οῦ αἰώνα, σπούδασε κλασικὴ φιλολογία στὴν Ἀθήνα καὶ φιλοσοφία, νεότερη ἱστορία καὶ πολιτικὲς ἐπιστῆμες στὴ Φραγκφούρτη καὶ τὴ Χαϊδελβέργη. Γιὰ τὸ ἔργο του ἡ Γερμανία τὸν τίμησε μὲ τὸ Βραβεῖο Γκαῖτε καὶ τὸ Βραβεῖο Χοῦμπολτ. Ἐκτὸς ἀπὸ τὸν «Συντηρητισμό», ἀπὸ τὶς Πανεπιστημιακὲς Ἐκδόσεις Κρήτης κυκλοφορεῖ ἐπίσης η «Κριτικὴ τῆς μεταφυσικῆς στὴ νεότερη σκέψη» (Τόμος Α΄ καὶ Β’, ΠΕΚ 2012).

Για να διαβάσετε το 5ο τεύχος των Βιβλιοδεικτών, κάντε κλικ εδώ.